Skóra dziecka jest przygotowana do spełnienia swojej ochronnej funkcji, jednak nie jest ona
w pełni ukształtowana, przez co jest niezwykle delikatna i wrażliwa na działanie czynników zewnętrznych. Znacznie się różni budową od skóry dorosłego człowieka. Luźny układ komórek warstwy rogowej, słabsze przyleganie naskórka do skóry właściwej oraz pH zbliżone do neutralnego powodują, że jest ona słabiej chroniona przed mikroorganizmami, jak również cechuje się większą podatnością na urazy. U dzieci poniżej 3. roku życia skóra szybciej się przesusza i traci wodę, ponieważ jest ona cieńsza a naskórek jest bardziej przepuszczalny. Stosunek powierzchni skóry dziecka do masy ciała (700 cm3 /kg), wpływa na większą wchłanialność preparatów pielęgnacyjnych i leczniczych. Skóra jest złożonym ekosystemem, który składa się z różnych społeczności drobnoustrojów i ma istotne znaczenie w ochronie przed infekcji i przenikaniem czynników toksycznych z otoczenia. Kolonizacja mikrobiologiczna skóry noworodka wpływa na jej homeostazę i znacząco przyczynia się do zachowania prawidłowego rozwoju funkcji odpornościowych. Stosunkowo niestabilny mikrobiom skóry niemowlęcia sprawia, że jest ona także podatna na stany zapalne, takie jak egzema
i pieluszkowe zapalenie skóry, jak również na patogeny oportunistyczne i alergeny ze środowiska.
Te specyficzne uwarunkowania w budowie skóry powodują, że wymaga ona szczególnej pielęgnacji. Pracownicy ochrony zdrowia, mający kontakt w codziennej praktyce
z rodzicami, powinni w przystępny sposób przekazywać informacje dotyczące właściwej pielęgnacji skóry dziecka, gdyż błędy w pielęgnacji skutkują występowaniem podrażnień
i predysponują do rozwoju niektórych chorób skórnych. Na szczęście popełnia się coraz mniej błędów w zakresie pielęgnacji skóry dziecka, a wynika to z poprawy dostępności do edukacji przedporodowej i do materiałów opracowanych przez ekspertów. Z drugiej strony należy mieć na uwadze, że wiedza w zakresie pielęgnacji skóry dziecka rozwija się w szybkim tempie i to co było aktualne wczoraj, dziś może wydawać się archaizmem. Dodatkowo dostępnych jest coraz więcej preparatów pielęgnacyjnych, zarówno tych do bezpośredniej pielęgnacji skóry
w postaci kosmetyków jak do pośredniej pielęgnacji skóry noworodków w postaci środków
do prania ubranek.
Najczęściej popełniane błędy w pielęgnacji skóry:
- stosowanie preparatów pielęgnacyjnych niezgodnie z ich rejestracją wiekową;
- stosowanie innych preparatów niż z zawartością emolientów przeznaczonych dla skóry atopowej – w okresie noworodkowym – w przypadku dziecka obciążonego rodzinnym wywiadem atopowym;
- sugerowanie się reklamami w publicznych środkach przekazu informacji przy wyborze odpowiedniego preparatu pielęgnacyjnego;
Kąpiel
Wokół pielęgnacji dzieci, na przestrzeni lat narosło wiele mitów, ale też zmieniły się zalecenia grup eksperckich czy towarzystw naukowych. Pierwsza kwestia sporna dotyczy kąpiel noworodka po porodzie i w kolejnych dobach/ miesiącach życia. Światowa Organizacja Zdrowia WHO oraz Eksperci Amerykańskiej Akademii Pediatrycznej i Polskiego Towarzystwa Neonatologicznego zalecają, aby pierwsza kąpiel dziecka wykonana była po 6 godzinach od porodu. Wskazaniem do wykonania wcześniejszej kąpieli u noworodka w dobrym stanie klinicznym są przesłanki epidemiologiczne, np. matka zakażona wirusem HIV, HBs, podejrzenie zapalenia owodni. W niektórych placówkach szpitalnych istnieją wewnętrzne zalecenia wskazujące na wykonanie pierwszej kąpieli w warunkach domowych po wypisie ze szpitala.
W tym czasie skóra dziecka adaptuje się do warunków otoczenia, nabywa właściwości przeciwbakteryjnych i wspiera funkcję immunologiczną organizmu.
W pierwszych miesiącach życia dziecka kąpiel należy wykonywać 2-3 razy w tygodniu. Obowiązuje codzienna toaleta twarzy, oczu, jamy ustnej, pośladków oraz miejsc zgięciowych. Po kąpieli należy osuszyć skórę dziecka poprzez owinięcie całego ciała ciepłym delikatnym ręcznikiem, istotne jest dokładne osuszenie skóry w zgięciach ciała, by nie dopuścić do powstawania odparzeń. Błędnym był pogląd, że dzieci można myć zwykłym mydłem jak dla osoby dorosłej. Dziś wiemy, że zasadowe pH mydeł klasycznie przeznaczonych dla dorosłych ma silne działanie drażniące i uszkadzające barierę skórną u dziecka.
Kolejne zalecenie, które na przestrzeni lat uległo zmianie to pielęgnacja skóry dziecka po kąpieli. Noworodki ze zdrową, gładką skórą nie wymagają dodatkowych zabiegów pielęgnacyjnych. Natomiast u noworodków z suchą, łuszczącą, zmienioną atopowo skórą należy zastosować emolienty w celu utrzymania prawidłowego nawilżenia.
Co robić, gdy dziecko ma suchą skórę?
- zaleca się wykonanie kąpieli raz w tygodniu w celu ochrony płaszcza lipidowego skóry;
- do pielęgnacji należy stosować delikatne środki pielęgnacyjne,
- kosmetyki o neutralnym lub lekko kwaśnym pH, podsiadajace certyfikaty potwierdzające bezpieczeństwo stosowania od 1. dnia życia;
- preparaty myjące powinny oczyszczać skórę, nawilżać, zapobiegać utracie wody, ale nie niszczyć płaszcza lipidowego;
Nieprawdą jest, że oliwa z oliwek lub olej kokosowy mogą skutecznie zastąpić krem
do pielęgnacji skóry dziecka. Oba te preparaty mogą mieć właściwości komedogenne
(czyli zatykać pory), a ze względu na dużą zawartość kwasu oleinowego, przy długotrwałym stosowaniu prowadzą do nadmiernego wysuszenia skóry.
Pielęgnacja okolic okołopieluszkowych
Chociaż zmieniły się zalecenia dotyczące codziennej kąpieli dzieci, należy podkreślić, że zarówno u noworodków i niemowląt okolice okołopieluszkowe należy myć nawet kilka razy codziennie. Jeśli dziecko nie ma żadnych podrażnień, wystarczą chusteczki z jak największą zawartością wody – są bardzo wygodne. Trzeba je jednak dobrze dobrać do skóry dziecka.
NIE WOLNO stosować chusteczek z zawartością alkoholu. Jeżeli jednak dziecko ma pieluszkowe zapalenie skóry, lepiej umyć pupę czystą, ciepłą wodą. Potem należy delikatnie ją osuszyć (dotykając, nie trąc) i posmarować kremem lub maścią przeciw odparzeniom. Nie można pupy zostawić „na sucho”. Musi mieć ochronę najlepiej z kremu przed składnikami moczu i stolca.
I pojawia się kolejny zakaz: NIE WOLNO stosować na skórę dziecka pudrów, zasypek i oliwek jednocześnie. Takie połączenie powoduje powstanie zbryleń, które ściśle przylegając do skóry, powodują jej uszkodzenie.
Stosowana przez lata mączka ziemniaczana również nie jest zalecana. Obecnie panuje pogląd, że zamiast leczyć odparzenia, może sprawić, że staną się one większym problemem. A jeśli dziecko ma zdrową skórę pupy, doprowadzić do ich powstania. Po posypaniu pośladków dziecka mączką ziemniaczaną pod wpływem wilgoci (o którą łatwo
pod pieluszką) utworzy się bariera utrudniająca skórze oddychanie. Stąd tylko krok do kłopotliwego podrażnienia, którego skutkiem może być pieluszkowe zapalenie skóry.
Czy pielęgnacja okolic intymnych u dziewczynek i chłopców się różni?
Pielęgnacja okolic intymnych u dziewczynek jest trudniejsza niż u chłopców.
U dziewczynek bliska odległość umiejscowienia ujścia cewki moczowej, pochwy i odbytu sprzyja zakażeniom układu moczowego, z tego względu należy zwrócić szczególną uwagę na higienę okolic intymnych. W podmywaniu dziewczynek obowiązuje kierunek z góry do dołu, zaczynamy więc od oczyszczenia warg sromowych a dopiero później okolic odbytu. Podczas kąpieli u chłopców powyżej pierwszego roku życia próbujemy lekko zsunąć napletek. Ważne! Nie odciągamy go na siłę, gdyż łatwo go uszkodzić a jednocześnie sprawić ból. Dopiero chłopcom powyżej 3 roku życia należy pokazać jak zsuwać napletek do dołu i myć żołądź.
Pieluszki jednorazowe czy wielorazowe?
Ostatni dylemat dotyczy stosowania pieluszek- jednorazowe czy wielorazowe? Niewątpliwie niemowlak powinien być przewijany około 5 razy dziennie, a noworodek nawet
o kilka razy więcej (również w nocy). Pieluszki jednorazowe są bardziej preferowane, gdyż chłoną wilgoć, przez co skóra nie jest narażona na niekorzystne działanie składników zawartych w moczu, pozostaje sucha, może „oddychać”. Trzeba je jednak często zmieniać, nie czekając, aż się „zapełnią”. Przy każdej zmianie pieluchy trzeba pamiętać o dokładnym umyciu pośladków i narządów płciowych. Przed założeniem pieluchy pupa i jej okolice muszą być dokładnie wysuszone, w przypadku zaczerwienienia czy podrażnień należy użyć specjalistycznego preparatu na odparzenia.
Podsumowanie
Na koniec należy jeszcze raz podkreślić, że wrażliwa skóra dziecka wymaga odpowiedniego i delikatnego postepowania. I tutaj również warto wskazać na kilka mitów dotyczących skóry, które wydają się być dla profesjonalistów zaskakujące, nie mniej jednak
w pewnych kręgach mogą nadal funkcjonować:
- skóra dziecka nie boli, czyli nie wymaga delikatności w pielęgnacji;
- skóra dziecka nie swędzi, czyli leczenie przeciwświądowe nie jest konieczne;
- krochmal jest dobry na wszystkie odmiany stanu zapalnego skóry;
- praktycznie każda odmiana stanu zapalnego dziecka wynika z alergii na pokarmy, nie ma potrzeby koncentrowania się na odpowiedniej pielęgnacji skóry;
- dieta eliminacyjna można wyleczyć atopowe zapalenie skóry, pielęgnacja skóry nie jest potrzebna ;
- jeden preparat pielęgnacyjny dla całej rodziny.
Dr hab. Beata Pięta, prof. UM
